Cát căn thanh nhiệt, dịu khát

Cát căn còn gọi sắn dây cam cát, cát căn... Không chỉ là thức uống giải khát dân dã trong mùa hè, nó còn tác dụng giải nhiệt, trị cảm rất tốt. Sắn dây chứa flavonoids (daizein, puerarin, formononetin, genistein, puerarol, kakkonein...), triterpenoids (sophoradiol, soyasapogenol...) và các hợp chất carbohydrate (tinh bột 10 - 14%, mannitol, pinitol) miroessterol, succinic acid, allantoin. Có tác dụng chống co giật, hạ sốt, tăng cường nhu động dạ dày ruột, làm giãn mạch vành, chống loạn nhịp tim, hạ huyết áp, làm giảm nồng độ đường huyết, chống kết dính tiểu cầu.

Theo Đông y, sắn dây vị ngọt, cay, tính bình; vào các kinh tỳ và vị. Có tác dụng giải biểu thanh nhiệt, giải cơ thấu chẩn chỉ khát, sinh tân chỉ tả. Trị cảm sốt đau đầu, đau cứng vùng đầu cổ vai, sốt nóng khát nước, lỵ, tiêu chảy, ban sởi mọc chậm không đều. Hằng ngày có thể dùng  6 - 16g bằng cách nấu luộc, chưng hầm, vắt lấy nước. Xin giới thiệu một số bài thuốc trị bệnh từ sắn dây.

Trị ngoại cảm, sốt cao, đau nhức đầu, mí mắt, tim hồi hộp, không ngủ được, phiền khát, đau cứng vùng cổ: dùng bài Thang sài cát giải cơ: sài hồ 4g, cát căn 8g, khương hoạt 4g, bạch truật 4g, hoàng cầm 4g, thược dược 4g, cam thảo 2g, cát cánh 2g, thạch cao 8g, gừng sống 3 lát, đại táo 2 quả. Sắc uống.

Trị viêm ruột cấp tính, lỵ, mình nóng, phiền khát: dùng bài Thang cát căn hoàng cầm hoàng liên: cát căn 12g, hoàng cầm 12g, hoàng liên 4g, cam thảo 4g. Sắc uống.

Trị bệnh sởi mới phát chưa mọc đều:

Bài 1 - Thang cát căn: cát căn 12g, ngưu bàng tử 12g, kinh giới 8g, thuyền thoái 4g, liên kiều 16g, uất kim 8g, cam thảo 8g, cát cánh 8g. Sắc uống.

Bài 2: cát căn 10g, thăng ma 10g, cam thảo 10g, ngưu bàng tử 10g. Sắc uống.

Sinh tân dịch, dịu khát:

Bài 1: cát căn 12g, thạch cao sống 20g, tri mẫu 8g. Sắc uống. Các chứng nhiệt mới phát, phiền nóng khô miệng.

Bài 2 -  Cát căn thang: cát căn 12g, ma hoàng 9g, quế chi 6g, sinh khương 9g, cam thảo chích 6g, thược dược 8g, đại táo 10 quả. Sắc bỏ bã chia uống 3 lần trong ngày. Chữa cổ cứng, miệng khát, sợ gió, không có mồ hôi.

Nhuận gân, chống giật:

Bài 1: cát căn 8g, kim ngân hoa 6g, hoàng cầm 4g, ngô công 2 con, toàn yết 2 con, bạch thược 6g, hoàng liên 3g, cam thảo 2g. Chữa trẻ viêm não tủy, co rút vùng lưng.

Bài 2: cát căn 20g. Sắc uống. Trị tăng huyết áp, vùng cổ bị đau cứng.


TS. Nguyễn Đức Quang